Psychologia analityczna (integracyjna) - zarys teorii C.G Junga Bernadetta Izydorczyk Spis treści wykładu Psychika i jej struktura (definicje) Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja, uczucie, percepcja), typy.
Download ReportTranscript Psychologia analityczna (integracyjna) - zarys teorii C.G Junga Bernadetta Izydorczyk Spis treści wykładu Psychika i jej struktura (definicje) Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja, uczucie, percepcja), typy.
Slide 1
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 2
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 3
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 4
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 5
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 6
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 7
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 8
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 9
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 10
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 11
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 12
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 13
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 14
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 15
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 16
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 17
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 18
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 19
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 20
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 21
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 22
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 23
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 24
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 25
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 26
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 27
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 28
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 29
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 30
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 31
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 32
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 33
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 34
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 35
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 36
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 37
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 38
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 39
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 40
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 41
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 42
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 43
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 44
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 45
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 46
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 47
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 48
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 49
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 50
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 51
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 52
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 53
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 54
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 55
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 56
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 57
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 58
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 59
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 60
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 61
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 62
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 63
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 64
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 65
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 66
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 67
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 68
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 69
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 70
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 71
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 72
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 73
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 74
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 75
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 76
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 77
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 78
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 79
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 80
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 81
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 82
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 83
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 84
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 85
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 86
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 87
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 88
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 89
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 90
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 91
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 92
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 93
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 94
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 95
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 96
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 97
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 98
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 99
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 100
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 101
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 102
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 2
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 3
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 4
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 5
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 6
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 7
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 8
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 9
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 10
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 11
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 12
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 13
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 14
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 15
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 16
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 17
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 18
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 19
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 20
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 21
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 22
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 23
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 24
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 25
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 26
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 27
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 28
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 29
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 30
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 31
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 32
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 33
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 34
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 35
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 36
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 37
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 38
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 39
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 40
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 41
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 42
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 43
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 44
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 45
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 46
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 47
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 48
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 49
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 50
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 51
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 52
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 53
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 54
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 55
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 56
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 57
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 58
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 59
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 60
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 61
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 62
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 63
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 64
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 65
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 66
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 67
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 68
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 69
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 70
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 71
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 72
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 73
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 74
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 75
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 76
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 77
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 78
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 79
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 80
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 81
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 82
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 83
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 84
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 85
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 86
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 87
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 88
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 89
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 90
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 91
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 92
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 93
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 94
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 95
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 96
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 97
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 98
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 99
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 100
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 101
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę
Slide 102
Psychologia analityczna
(integracyjna) - zarys
teorii C.G Junga
Bernadetta Izydorczyk
Spis treści wykładu
Psychika i jej struktura (definicje)
Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja,
uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw
Nieświadomość indywidualna (kompleksy)
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy
Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica –
psychoza)
Psychoterapia analityczna (główne założenia)
Literatura podstawowa
Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga
wyd. wodnika
„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”
Samuels A. i inni,1994)
Psychika jako sedno
świata
Czym jest ? - definicje pojęć
Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest
zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie
jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej
strony symboliczną ekspresją, tego co będzie
Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się
sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna
Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan
rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć
Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do
określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
(przeciwstawność w tym do psychoanalizy)
Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt
istnienia
Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych
Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich
zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej
jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma
moc realności
Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i
światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem
obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)
Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej
istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna.
Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości
Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego
krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt,
progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja
Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej
i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk
humanistycznych
Struktura psychiki
Świadomość –
Nieświadomość
Całość wszystkich (świadomych i
nieświadomych) dopełniających się i
wzajemnie kompensacyjnych procesów
psychicznych
JA
Świadomość
Indywidualna
nieświadomość
Zbiorowa
nieświadomość
Świadomość
„mała, unosząca się na oceanie
nieświadomości wysepka”
„Ja” to podmiot świadomości
Jung definiował świadomość w odniesieniu do
- nieświadomości (bipolarny charakter)
- lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność
podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z
psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się
wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha
uświadomienia) - „Typy psychologiczne”
wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze
zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych
Ja – to podmiot świadomości
Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola
świadomości
posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości
Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i
wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło
być dostrzeżone
Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome
3 fazy kształtowania się świadomości
faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera
się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości
faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do
rozwoju ego
faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału,
istnienia przeciwieństw
Nieświadomość jest starsza od
świadomości
Większą część naszego życia spędzamy w
nieświadomości : „śpimy lub marzymy”
Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja
nieświadomości
Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w
sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i
odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby
(postawa zgodna z totalnością psyche)
Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób
indywidualny i dostosowany do zewnętrznej
rzeczywistości
Indywidualna nieświadomość – treści odsunięte wynikające z historii
życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie
zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do
świadomości)
Zbiorowa nieświadomość –nawarstwienia typowych –niezależnie od
różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej
czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk,
niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami,
rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..)
- Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania
psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej
(biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty
biologicznej)
- Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i
stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche
Funkcje świadomości
Myślenie, intuicja, uczucie,
percepcja
Funkcje świadomości
Funkcje racjonalne- myślenie i
uczucia
Dokonują one swoistej oceny (przy
pomocy pamięci ,jak i oceny
nasycenia emocjonalnego i procesu
wartościowania)
Intelekt ustala co to jest ((prawdziwefałszywe)
dla nas: (przyjemne-nie przyjemne)
Funkcje te determinują zachowanie przewagę uzyskuje albo jedna albo
druga
Funkcje przeciwstawne-nie mogą
działać równocześnie
Funkcje irracjonalne - percepcja i
intuicja
Percecja mówi, że coś jest
Dokonują spostrzeżeń bez ich
oceny i interpretacji (zdolność
nieświadomego wewnętrznego
postrzegania)
Percepcja- przy pomocy
dostępnych zmysłów ustala
charakterystyczne cechy danego
obiektu.
Intuicja jest procesem
spostrzegania, ale przebiega
nieświadomie( „widzenie zza rogu”)
Funkcje przeciwstawne - nie mogą
działać równocześnie
Podstawowa i podrzędna funkcja psyche
Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie
pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować
Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować
poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju
Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu,
łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie,
wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywnoinstynktowny, archaiczny charakter
W życiu jedna z funkcji psyche staje się
dominującą -przystosowawczą
Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich
pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do
rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną)
Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji
świadomej woli osoby
Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie
To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS
(szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba
przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego,
umysłowego, kulturalnego)
W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz
z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości
Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie
od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej
Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw,
tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie
funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest
w przypadku funkcji irracjonalnych
Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych
tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi
być funkcją uboczną
Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza,
która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla
funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej
komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i
bardziej efektywne
Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą
typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4
introwersyjne i 4 ekstrawersyjne
Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a
funkcje psychologicznie
Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny
sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń
Typ myślowy
Typ uczuciowy
Typ intuicyjny
Typ percepcyjny
Typy mieszane
Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie
mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek
kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem –
funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie
podrzędnej (fantazje, sny)
Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem
lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do
najważniejszych problemów człowieka
Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna
postawa psychologiczna
Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne
Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne,
(CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i
kształtująca specyficzne doświadczenie osoby)
Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest
wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny
Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez
„wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą
uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy
8 typów psychologicznych (typy postawekstrawersja, introwersja, funkcje psyche)
Ekstrawersyjny typ myślowy
Introwersyjny typ myślowy
Ekstrawersyjny typ uczuciowy
Introwersyjny typ uczuciowy
Ekstrawersyjny typ intuicyjny
Introwersyjny typ intuicyjny
Ekstrawersyjny typ percepcyjny
Introwersyjny typ percepcyjny
W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcji
Nie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ
jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na
zmieniające się sytuacje
Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica,
osobowość niedojrzała)
Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw
- określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie
znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia
przystosowanie się do rzeczywistości
Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche
Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu
(przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada
cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji
podrzędnych
Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie
zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja)
Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie,
chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada
konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny
W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony
przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi
w życiu)
W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem
do głosu przeciwstawnego habitusu
Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania
drugiej połowy życia
Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis
Persona
Psychiczna postawa człowieka
wobec otaczającego go świata,
”powłoka” Ja
Persona - funkcje główne i pomocnicze
Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz
kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a
wymaganiami społecznymi i świata)
Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy
np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy
zachowania społecznego,
Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia:
- ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to
typ samotnika, buntownika itp.)
- ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli
tylko to: tzw. persona mas)
- psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów
stawianych przez ja i środowisko
Właściwe przystosowanie persony jest
warunkiem zdrowia psychicznego
Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się
hamulcem w rozwoju osobowości
Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za
każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji
(urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.)
Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić
Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski
doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona
nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami)
Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta
nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób
Treści nieświadomości
Nieświadomość osobowa i zbiorowa
(kolektywna)
Nieświadomość osobowa
Składa się z treści zapomnianych,
wypartych ,tych które nie zdołały
osiągnąć progu świadomości
Symptomy i kompleksy, obrazy,
symbole w snach, fantazje i wizje
Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który
w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie
jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o
jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości
indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który
rzuca wyzwanie całej ego-osobowości”
Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako :
oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych,
które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i
autonomicznie
Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego
znaczeniowo jądra
Składowe kompleksu
jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności
od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji
Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej
liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją
emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych
osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych
Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych,
- w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się
źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)
Kompleksy
Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej
zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak
komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji
ego
Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych
warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego
.Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem
przedostania się treści nieświadomych do świadomości
Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są
charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego
wyrazu.
Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i
konstelowania treści psychicznych
Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”.
Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i
zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi)
Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność
Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie
przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także
bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe
miejsca”
To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich
zastój w rozwoju
Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu
psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore
Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie
bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji
całości własnej indywidualnej natury
Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą
ulec opracowaniu
Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze
psychoterapii
Nieświadomość
zbiorowa
Istnienie warstwy ponad indywidualnej
– „czegoś wspólnego” dla całej
ludzkości i świata zwierzęcego
Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany”
rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i
inspiracji
Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z
pokolenia na pokolenie
„Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji
ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej
jednostki” (Jung C.G)
Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i
porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna
psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i
miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością
Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego.
Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu,
którym jest uzupełnienie i „całość” psyche
Archetypy
Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty
zbiorowej nieświadomości – archetypy
(termin używany od 1919 roku)
Archetyp ma bipolarny charakter :
aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi
na drugim jego krańcu - sfera ducha
Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która
jest niezbędna do rozwoju psychicznego
Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną
postępu i rozwoju ludzkości
Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można
doświadczyć
Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści
nieświadomych ze świadomością
Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej
formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne
Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji
Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach,
zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej
ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo
Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy
Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby
symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach
na całym świecie
Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary
Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń
Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji
Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu
mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez
osobowość maniczną)
Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być
kierowana przez Animę/Animusa
Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych
znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania
Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc
przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy
Ego i jaźń
Ego - centrum pola świadomości, jest
odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych
ze świadomością
Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości
Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest
świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego)
Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość
zyskujemy dopiero około 14 roku życia
Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i
spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością.
Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę
Ego opiera się na dwóch aspektach:
psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół
treści nieświadomych
somatycznym – wrażenia płynące z ciała
Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za
proces przystosowania
Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i
przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego
Ego afektowe - emocjonalne
Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego
punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu)
Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych
cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj
tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich
występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią
„Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony
W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć
najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona
Kiedy tak się dzieje?
gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą
społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i
zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych
w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm
społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum
osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny
obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości
Jaźń
„Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua
non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung
C.G)
Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co
nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego
wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest
źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)
Dynamika psyche - energia
libido
Psychika jest względnie zamkniętym
systemem, wyposażonym w pewien rodzaj
energii - libido
Energia życiowa - jest podstawą zmian
psychicznych!
Zasady energii
Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest
stała, zmienia się tylko jej dystrybucja)
Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu
pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii,
która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu
nerwic
Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu
równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem
zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii
ze świata zewnętrznego
Koncepcja energii psychicznej jest
ściśle powiązana z zasadą
przeciwieństw
Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest
możliwa bez istnienia przeciwieństw
Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko
ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo
Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności
różnych czynników
Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami :
im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła
przyciągania (Jacobi J)
Progresja i regresja –para przeciwieństw
Progresja - „codzienny postęp psychologicznego procesu adaptacji”.
Nie powinna być mylona z rozwojem (nie zawsze wiąże się z
postępem i zróżnicowaniem). Proces ten składa się z dwóch faz:
1/wypracowania postawy
2/realizacji adaptacji za pośrednictwem postawy
Regresja to wsteczny ruch libido, który włącza się, gdy zawodzi
proces adaptacyjny. Prowadzi to do rozejścia się przeciwieństw i
wytworzenia się konfliktu psychicznego. Próg świadomości obniża
się i z nieświadomości przenikają do świadomości komplementarne
treści psychiczne.
Regresja podnosi wartość tych wszystkich elementów, które
uprzednio zostały wykluczone ze świadomego procesu adaptacji
progresja - ciągły proces adaptacji do warunków środowiska, wynika z
konieczności życiowej, podczas gdy regresja - przystosowanie do
rzeczywistości wewnętrznej wyrasta z konieczności indywiduacji
Jedna konieczność jednocześnie ogranicza drugą, wymaga stłumienia i
ograniczenia. Nadmierne skupienie się na jednym z procesów aktywizuje
drugi
Jung postuluje, by spostrzegać je jako przejściowe fazy przepływu energii
(Jung C.G.: On Psychic Energy)
Ekstrawersja i introwersja - typy postawy, które kierunkują ruchem
przepływu energii na zewnątrz bądź do wewnątrz
Progresja może być ekstrawertywna (= warunkowana przez obiekt i
środowisko zewnętrzne) lub introwertywna(= zależna od świata
wewnętrznego jednostki) Ta sama zależność odnosi się także do procesu
regresji
Kanalizacja libido
To wg. Junga transfer sił (wartości psychicznych )z jednej treści na
drugą
„W istocie człowiek wyrwał się z niewoli instynktów właśnie za
pośrednictwem kanalizacji libido”. Służyły do tego rozbudowane
rytuały i ceremonie, które umożliwiały oderwanie energii od czynności
czysto instynktowych i przeniesienie jej w obszary, wymagające
dalszego rozwoju. W ten sposób powstała kultura( sformułowanie
podstaw teorii w książce „Symbole przemiany” - doprowadziła do
„zerwania” z Freudem( Zob. Jung C.G., 1998)
Energię taką, która pozostaje do dyspozycji ego nazywamy wolą
Wola pozwala w jakiejś mierze kontrolować instynkty, aczkolwiek nie
powoduje uwolnienia od nich. W odniesieniu do instynktu wolę można
spostrzegać jako główny czynnik transformacji intensywności
i ukierunkowania rozwoju
Energia przemieszcza się wskutek naturalnej różnicy poziomów
(potencjałów) z jednego członu pary przeciwieństw na drugi - ładunek
energetyczny nieświadomości zwiększa się w miarę jak traci energię
świadomość
Ukierunkowany akt woli może także przenieść energię z jednego
przeciwieństwa na drugie (energia ta ulega przekształceniu – sublimacji)
Zahamowanie ruchu = neurotyczne symptomy ,kompleksy. Zaburzenia
ruchu energii = zaburzenia psychiczne (od neurozy do dysocjacji i
rozszczepienia osobowości)
Jednostronna dystrybucja energii = Utracona ze świadomości energia
przechodzi do nieświadomości i aktywizuje treści wyparte: kompleksy,
archetypy itp.= zaczynają one żyć własnym życiem = zaburzenia
psychiczne
Całkowicie równomierna dystrybucja energii = zaburzenia psychiczne
Symbol
Jest najważniejszą
i najpełniejszą formą wyrazu treści
psychicznych
Bipolarna struktura – zawiera w sobie to, co racjonalne i to, co
irracjonalne, co wiadome i co nieznane, jasne i ciemne, przeszłe i
przyszłe
Zestawia ze sobą sprzeczne lub przeciwstawne znaczenia, niesie w
sobie możliwość wielości interpretacji
Jung definiuje symbol jako twór, obdarzony własnym
autonomicznym bytem
Symbol zawsze jest czymś złożonym „ albowiem składa się z
danych wywodzących się z wszystkich funkcji psychicznych” czymś nieskończenie otwartym, zdolnym do stałego rozwoju
Jest najpełniejszą ekspresją ludzkiego ducha, odzwierciedla
bowiem niepewność kondycji człowieka, jego rozdarcie, energię,
konieczność indywiduacji, jego aspekt indywidualny i kolektywny
Funkcja transcendentna
Wyrasta z połączenia treści świadomych i nieświadomych
Posiada zdolność do przechodzenia z jednej do drugiej sfery, bez
jednoczesnej utraty tego, co nieświadome
Aby wytworzyć funkcję transcendentną musimy dysponować
nieświadomym materiałem – najlepiej go uzyskać za pośrednictwem
metody aktywnych wyobrażeń
Metoda zakłada podążanie za procesem = powołuje do życia
hipotetycznego metakomunikatora, który będzie przyglądał się
procesowi (jakaś część świadomości zostaje powołana do tego, by
kontrolować nie tyle proces co zachowanie ego (ważne jest jeśli
trzeba przed jej zastosowaniem - popracować nad wzmocnieniem
ego)
Jung dzieli formy pracy nad treściami nieświadomymi na dwie grupy:
- skupianie się na wyrażaniu przy pomocy udostępnionych przez
świadomość środków artystycznych tego, co się doświadczyło
- odkrywanie i zrozumienie znaczenia nieświadomego materiału (Jung
C.G.: The Transcendent Function)
Etap wstępny - ważne jest by nadać materiałowi jak najbogatszy
kształt, bo by móc z czymś pracować trzeba to poznać, określić,
dotknąć. Im mniej ukształtowany jest materiał początkowy, tym większe
jest niebezpieczeństwo, iż zostanie on odczytany na podstawie
subiektywnych założeń teoretycznych i moralnych
Etap dalszy - wytworzenie funkcji transcendentnej. W tej fazie
najważniejszym elementem jest ego. Ego musi być traktowane jako coś
o równej wartości w stosunku do opozycyjnej formacji nieświadomości
Nieświadomość jest dla ego niebezpieczna - trzeba zredukować jej
energetyczną wartość - za pośrednictwem świadomego procesu
przetwarzania treści poprzez np. intelektualizację
Funkcja transcendentna to proces tworzenia się symboli, który
umożliwia przemianę treści psyche i uczestnictwo w procesie
jednoczenia się przeciwieństw - to zdolność do przetwarzania konfliktu
w rozwój, tego co niejasne chaotyczne i nieokreślone, w to, co pełne i
określone
Główne zadanie to podjęcie dialogu z nieświadomością. Powinien to
być dialog dwóch równoprawnych partnerów
Funkcja transcendentna łączy się ściśle z jungowską koncepcją
indywiduacji, jako że „właśnie za jej sprawą wytyczone zostają kierunki
rozwoju indywidualnego, których nigdy nie można by osiągnąć na
drogach wyznaczonych przez normy zbiorowe”(Jung C.G., 1997, s.487)
Indywiduacja
jest ; różnicowaniem, wyodrębnianiem się
indywidualności , syntezą, stopniowym
poznawaniem czy doświadczaniem coraz to nowych
płaszczyzn funkcjonowania
Jest bytem potencjalnym, który wypełnia się poprzez
sam fakt dążenia do niego. Jest ściśle powiązana z
celowością
W znaczeniu szerszym to proces spontaniczny, naturalny, który przebiega
autonomicznie bez udziału świadomości
W znaczeniu węższym to proces świadomy, polegający na integrowaniu
treści nieświadomych ze świadomością.
Indywiduacja jako proces naturalny jest doświadczaniem tej jedności, przy
jednoczesnym doświadczaniu przeciwieństw
Jest to także doświadczanie względności wszystkich elementów struktury
psychicznej, doznawanie przemiany jednej wartości w inną
Indywiduacja wiąże się z psychoterapią - można ją za jej
pośrednictwem wzmacniać, przyspieszać, doprowadzać do świadomości
(metoda aktywnych wyobrażeń)
Droga ta nie dla wszystkich jest dostępna; Narzędziem może być dialog,
w którym terapeuta pełni rolę części osobowości pacjenta
„Człowiek potrzebuje partnera, w przeciwnym wypadku jego
przeżycia stają się mało realne: wszystko dzieje się tylko wewnątrz, a
własne odpowiedzi na wyłaniające się pytania nie mogą być
skonfrontowane z odpowiedziami kogoś odmiennego”
Metoda Junga zatem jawi się jako metoda dyskursywna
umożliwiająca dotarcie do sedna przy pomocy czy wsparciu drugiego
człowieka. Łączy się to ściśle z funkcją terapeuty na poszczególnych
etapach terapii (Jung C.G: The Transcendent Function, Jacobi J.,
1993, s.149.)
Rozwój osobowości psychopatologia
zaburzenia emocjonalne,
nieprawidłowości charakteru,
zaburzenia funkcjonowania
intelektualnego,
stereotypy
Rola czynników popędowych i duchowych w
rozwoju psyche
Freud – główna motywująca w
rozwoju psychicznym rola
popędów
Adler - dążenie do mocy to
główne zasady kształtujące
rozwój psychiczny
Jung – uznaje rolę czynników
popędowych, ale uwzględnia
znaczenie innych czynników
motywujących rozwój
psychiczny i jego zaburzeń –
Wrodzona Potrzeba duchowa
i religijna
Nie jest to pochodna żadnego
innego popędu ale „ niezbędna
zasada siły napędowej”
Duchowość - najwyższą
zasadą kształtującą rozwój
psychiczny
Neuroza
Jest ściśle związana z mechanizmem
samoregulacji. „Jest to podejmowana przez
samoregulujący się system psychiczny, próba
przywrócenia równowagi
Jest zaburzeniem adaptacyjnym – pojawia się,
kiedy zawodzi stary sposób adaptacji
W neurozie istnieją nie tylko negatywne cechy
Neuroza posiada aspekt pozytywny ,kształtujący osobowość
poprzez rozszerzenie i pogłębienie świadomości : konfrontacja ze
swoją nieświadomością i ożywienie archetypów
Przyczyny neurozy mogą tkwić w czynnikach dzieciństwa i w
sytuacji aktualnej
Jung nie opracował spójnej teorii nerwicy, nie interesowała go
etiologia ani różnicowanie
W istocie najważniejszy dla niego był człowiek doświadczający
nerwicy. „Obiektem terapii nie jest nerwica, lecz, który ma nerwicę
(...) wywodzi się ona bowiem z całości ludzkiego życia i wszystkich
doświadczeń, które kumulowały się przez lata...” (Jung)
Nie można jej zatem rozpatrywać bez kontekstu psychicznego,
bez wpisania jej w proces indywiduacji
Nerwica
Jung nie skupiał się na przyczynach - przeszłości, uważając
ją za istotną jedynie wtedy, gdy w znaczący sposób wpływała na
teraźniejszość jednostki (jak u egzystencjalistów)
jest jedną ze ścieżek rozwojowych, jednym ze sposobów
doświadczania świata i jako taka posiada swój pozytywny i negatywny
aspekt
Jest zjawiskiem energetycznym, procesem, rozgrywającym się na
płaszczyźnie świadomego i nieświadomego funkcjonowania człowieka
Jest procesem, który podlega stałym przemianom. Różni się znacznie
w zależności od okresu życia w którym występuje (rozróżnia nerwicę I
i II połowy życia)
Z energetycznego punktu widzenia można
rozpatrywać nerwicę i psychozę jako efekty
częściowego bądź całkowitego procesu regresji
„Jeśli świadomość w porę nie interweniuje, to
częściowa regresja może odrzucić jednostkę na
wcześniejszy etap rozwoju i wywołać neurozę,
natomiast regresja całkowita powoduje zalanie
świadomości przez nieświadomość i doprowadza
do psychozy”
Psychoterapia
Podział na „małą i wielką psychoterapię”.
„Wielka psychoterapia” - zajmuje się np.
nerwicami oraz stanami typu bordeline, depresją
„Mała psychoterapia” - poradnictwo
psychologiczne (Krytyczny słownik analizy
jungowskiej ,Jung C.G, 1999)
Zasady przyczynowości i finalizm w
psychoterapii
Freud ,Adler - Zasada
przyczynowości – ważne
poszukiwanie pierwotnych
przyczyn (tkwiących w
instynktach) późniejszych
zaburzeń psychicznych
Freud – posługuje się metodą
redukcyjną
Omawianie materiału
analitycznego celem
rozwiązania teraźniejszości w
konfliktach osadzonych w
przeszłości
Uwzględnia pierwotne instynkty
w rozwoju zaburzeń, ale
decydujące znaczenie w rozwoju
zaburzeń psychicznych mają
siły,które w postaci symboli
pośredniczą między
nieświadomością a
świadomością
Ważny jest końcowy wynik
analizy
Przyczynowość to tylko jedna z
zasad
Finalizm – immanentne
psychologiczne dążenie do celu
(poczucia celu)
Metoda prospektywna
Postępowanie dialektyczne w psychoterapii
wg. C.G Junga
Polega na dialogu, ale też jest dialektyczna wewnętrznie jako proces,
który dzięki konfrontacji treści świadomości z treściami
nieświadomości wywołuje między nimi interakcję, mającą na celu
przezwyciężenie ich obu i osiągnięcie zamierzonej syntezy
Psycholog bezwarunkowo tą dialektyczną zasadę akceptuje, nie
„analizuje” on przedmiotu teoretycznie - sam jest w procesie objęty
analizą; Obie strony (pacjent i analityk) muszą „dać siebie”
zachowując w miarę możności obiektywizm
Przeniesienie nie jest tak istotne jako środek terapeutyczny jak w
koncepcji Freuda
Najważniejsze nie jest (jak u Freuda) „ponowne przeżywanie”
dawnych urazowych emocji ,będących źródłem neurozy, ale w ogóle
”przeżycie” obecnych trudności - przy współudziale konkretnego
partnera i dokonanie w ten sposób konfrontacji z nimi
„Sądzę, iż w dziedzinie psychoterapii jest
wręcz wskazane, by lekarz nie posiadał
zbyt dokładnie określonego celu, z
pewnością nie posiada bowiem wiedzy
pewniejszej od tej, którą posiada natura i
wola życia chorego” (Jung C.G.)
Cele do terapii
Jung unikał określania celów, a nawet uważał to za niewskazane
Deklarowane przez terapeutę cele terapii mają charakter ogólny
i wynikają z filozoficznych założeń metody
Najważniejszym z nich jest wspomaganie rozwoju psychicznego
pacjenta poprzez „pomoc w osiągnięciu całości”
Inne :
przeniesienie treści nieświadomych do świadomości oraz ich integracja
z istniejącą strukturą psychiczną
kompensacja jednostronności postawy świadomej = lepsza adaptacja
zapobieganie samotności i zagubieniu współczesnego człowieka
umożliwienie mu znalezienia swojego miejsca w strumieniu życia
Cele szczegółowe określa sam pacjent - jego cele świadome
niekoniecznie są tożsame z celami wyznaczonymi przez nieświadomą
psychikę
Cele wyznaczają zakończenie jakiegoś etapu, często są także
powodem jej zakończenia
Mogą one być modyfikowane w miarę wzrostu wglądu oraz znaczenia
przypisywanego materiałowi nieświadomemu
Informacji o nieświadomych (ale także czasami świadomych) celach
pacjenta dostarczają sny inicjalne - występują często na początku
terapii ; Stanowią one zazwyczaj początek cyklu marzeń sennych
(stanowią swoisty komentarz do pracy terapeutycznej)
Proces terapeutyczny – rozumienie
„Psychoterapia jest dialektyczną relacją pomiędzy lekarzem i
pacjentem”
Istotą dialogu jest bowiem wymiana
„Psychoterapia jest spotkaniem, dyskusją pomiędzy dwoma
psychicznymi całościami, w której wiedza jest jedynie narzędziem
.Celem jest przemiana” (Jung C.G)
Terapeuta jest towarzyszem i przewodnikiem, ekranem projekcyjnym,
obserwatorem oraz mediatorem
Uczestnicy analizy są zaangażowani w równym stopniu
To swoisty rytuał przejścia, most przerzuconym nad przeciwstawnymi
biegunami : jasną i ciemną stroną psychiki jednostki
Umożliwia poznanie wymykających się spod kontroli ego przejawów
nieświadomego, ich akceptację i integrację z treściami nieświadomymi
Praca z treściami nieświadomymi staje się integralną częścią
aktywności psychicznej, kontynuacją dialogu z nieznanymi aspektami
swojej psychiki
Równoznaczny z procesem terapeutycznym jest dla Junga proces
rozwoju symboliki, będący obrazem drogi rozwojowej jednostki
Koniec psychoterapii w niektórych przypadkach nie oznacza kresu
procesu analitycznego
Etapy procesu
Praca z materiałem osobowym - kompleksami
Rozpoznanie dominującego typu funkcjonalnego i typu postawy
Rozprawa z personą
Konfrontacja z cieniem
Spotkanie z komplementarnym pierwiastkiem kobiecym bądź
męskim (Animą /Animusem)
Spotkanie z archetypem Starego Mędrca /Wielkiej Matki
Dotknięcie Jaźni
Proces analityczny to odkrywanie kolejnych warstw = swoista
przygoda intelektualna i emocjonalna – jest nierozłącznie związana z
cierpieniem i lękiem
Im bliżej świadomości, tym większy opór
Przepracowanie materiału osobowego( uwalnianie się od
przymusowego działania, spowodowanego aktywizacją kompleksów,
stopniowe odrywanie się od bezpiecznego środowiska materialnego,
budowanie i wzmacnianie ego) to praca organiczna, bez której nie
byłoby możliwe podążanie za procesem indywiduacji
Mocne ego pełni rolę czynnika stabilizującego ten proces
Przepracowanie kompleksów
Wzmacnia jądro ego, nadając mu większą moc konstelującą
Rozeznanie w dominującym typie postawy i typie funkcjonalnym,
(=podstawowych czynnikach odpowiedzialnych za dysfunkcje w
adaptacji)
Poznanie ich działania daje możliwość rozpoznania swoich mocnych i
słabych stron, przyczyn trudności relacyjnych oraz odkrycia
kompensującej funkcji nieświadomej, która informuje o zbyt
jednostronnym rozwoju
Przepracowanie materiału osobowego jest główną formą pracy w
przypadku nerwicy I połowy życia
Rozprawa z personą
To poznanie swojej kolektywnej części, związanej z pełnieniem
rozmaitych ról społecznych
Zobaczenie siebie przez pryzmat relacji z normami środowiskowymi
i kulturowymi
Czasem wiąże się to z koniecznością korekty nadmiernej
sztywności lub rozmiękczenia persony
Spotkanie z cieniem
I etap indywiduacji - spotkanie z cieniem (drugą stroną, „ciemnym
bratem”)
Cień – część każdej osoby, postać archetypowa, w wyobrażeniach
uosabiana w różnych formach (wewnętrznej, symbolicznej: np. w
marzeniach sennych, lub zewnętrznej-konkretnej np. osoba z otoczenia,
będąca nosicielem projekcji jednostki
Konfrontacja z cieniem – uświadomienie i przyjęcie krytycznej postawy
wobec swej natury
Spotkanie z Animą /Animusem
Rozpoczyna je praca z projekcjami
Wiąże się z uwolnieniem od obrazu rodziców
W postaciach Animy/Animusa wyraża się autonomia
nieświadomości zbiorowej( personifikują one te treści, które można
zintegrować ze świadomością)
Kompensacyjny czynnik kobiecy bądź męski - stają się łącznikami
pomiędzy świadomością i nieświadomością jednostki
II etap inywiduacji - spotkanie z postacią „obrazu duszy” :animą
(mężczyźni) i animusem (kobiety)
Reprezentuje komplementarną ,odmienną płciowo część psyche i
odzwierciedla nasz osobisty stosunek do niej
Reprezentuje on obraz drugiej płci, który nosimy w sobie jako osoba i
jako przedstawiciel gatunku
Formy przejawiania się animy i animusa :
- zewnętrzne (gdy dokonujemy projekcji części lub całości
nieświadomej psyche na osobę odmiennej płci w naszym otoczeniu,
przy czym nie spostrzegamy, że jest to nasze własne wnętrze)
- wewnętrzne (marzenia senne, fantazje, wizje)
Spotkanie z archetypem
Starego Mędrca /Wielkiej Matki
To kolejny krok w rozwoju wewnętrznym - osobowości
Uświadomienie sobie treści związanych z tymi archetypami
oznacza :
- „dla mężczyzny drugie i rzeczywiste uwolnienie od ojca”,
- „ dla kobiety wyzwolenie od matki, a tym samym pierwsze odczucie
własnej, jedynej indywidualności” (Jung)
Archetyp Starego Mędrca/Wielkiej Matki posiada dużą siłę przyciągania
To szczególnie niebezpieczny moment rozwojowy - wtedy jednostka jest
szczególnie podatna na psychopatologiczne objawy?
Można to zaobserwować w procesach indywiduacji, przebiegających bez
udziału świadomości ( ujawnia się m.in. za pośrednictwem urojeń
wielkościowych)
Jest to punkt niebezpieczny także dla terapeuty, ponieważ pacjent
projektuje na niego archetyp Zbawiciela
Konfrontacja z osobowością maniczną uczy pokory, wobec
nieświadomości, świadomości własnych ograniczeń i słabości
Uwolnienie się od hipnotyzującego wpływu osobowości manicznej
otwiera drogę do doświadczenia = odczucia jaźni
Przejawiać się może w stanach psychotycznych .W łagodniejszej
formie -megalomania ( Jung C.G:G.W 7,s.255 cytowane za Jacobi J.,
1993)
Urzeczywistnienie jaźni
To zyskanie świadomości istnienia transcendentnego celu, którym jest
zjednoczenie, tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw
Jaźń jest czynnikiem integrującym, a zintegrowane części powiększają
zakres świadomości. Tym samym rośnie rola ego
Daje to możliwość doświadczenia odczucia Boga w sobie,
nieśmiertelnej części, wpisanej w wszechświat
Daje to także możliwość doznawania dwoistości i względności życia,
wartości cierpienia i radości
Jaźń jest miejscem początku i końca, miejscem, gdzie ogniskuje życie
psychiczne. Obejmuje w sobie świat
Relacja terapeutyczna
Jung docenił wartość relacji terapeutycznej. Zakładał, iż terapia jest
spotkaniem dwóch równorzędnych partnerów
Analityk podąża za pacjentem, towarzyszy mu w żmudnym procesie
przemiany, wspomaga go wskazówkami, wspiera w trudnych momentach
Analityk musi wyjść ze swej anonimowości i odsłonić się, innymi słowy
dać z siebie to samo, czego oczekuje od pacjenta
Rola terapeuty nie jest bierna, ale polega na czynnym uczestnictwie w
procesie. Ma cztery zasadnicze aspekty a mianowicie: dialog, kierowanie,
współdziałanie, wymianę
Analityk może doprowadzić pacjenta jedynie do punktu, do którego sam
dotarł. Sam także powinien poddać się gruntownej analizie i stale
korzystać z superwizji
Terapeuta jest stale narażony na infekcję oraz inflację - Jung nakłada na
terapeutę ogromną odpowiedzialność, daje mu jednak prawo do błędu i
możliwość wyciągania wniosków z własnych porażek
W jakimś sensie odbiera terapeucie, przypisaną mu archetypową
wszechmoc, nadając znaczenie mądrości pacjenta
W psychologii Junga pacjent nie jest bezbronną ofiarą – jest
równorzędnym partnerem interakcji. To właśnie on świadomie bądź
nieświadomie może skorygować błędne sądy terapeuty
i skierować pracę na „właściwe tory”
Jung był jednym z pierwszych psychologów, którzy mówili o konieczności
analizy terapeuty. Sam nigdy nie był w terapii, chociaż chętnie
„superwizował” swoją pracę
Korzystał także z pomocy współpracowników przy analizie swoich marzeń
sennych
Jung rozgraniczał terapeutyczne przymierze analityka i pacjenta od
przeniesienia
Zjawisko przeniesienia jest ściśle związane z mechanizmem projekcji
nieświadomych treści na osobę terapeuty
Ekran projekcyjny - pacjent rzutuje materiał nieświadomy, indywidualny i
archetypowy
Przeniesienie na poziomie indywidualnym - obejmuje projekcje
znaczących postaci z przeszłości, ale także niektórych części siebie
(elementy psychiczne, przynależne do sfery cienia)
Projekcje natury archetypowej - projekcje przeniesieniowe nie
związane z indywidualnym doświadczeniem pacjenta (np. rzutowanie
archetypu Zbawiciela, będącego formą emanacji osobowości manicznej
bądź innych archetypowych figur) albo
projekcje potencjału jednostki ( wszystkie te cechy, które z jakichś
powodów nie mogły się zróżnicować czy rozwinąć)
Przeciwprzeniesienie i opór
Odpowiedź na przeniesienie ze strony analityka
Podobnie jak przeniesienie, ma naturę kompulsywną i obrazuje
nieświadomą tożsamość z obiektem
Fordham wyróżnia przeciwprzeniesienie :
- syntoniczne - skutek dostrojenia się analityka do pacjenta
- iluzoryczne - neurotyczna reakcja analityka na pacjenta
Opór to normalne zjawisko, charakterystyczne dla relacji
międzyludzkich
Stanowi informację, że pacjent nie jest jeszcze przygotowany do
zajęcia się danym problemem
Opór pacjenta zmniejsza się poprzez metodę okrążania znaczenia (tj.
stopniowego docierania do jądra problemu). Dzięki niej, problem jest
niejako dozowany, pokazuje się pacjentowi w różnym świetle za
pośrednictwem różnorodnych obrazów sennych i innych form
ekspresji nieświadomej.
Podstawowe aspekty analizy
Junga
odreagowanie, wyjaśnianie, edukacja
przemiana
Nie są to stadia pracy - nie muszą
następować po sobie (Samuels A. i
inni, 1994,s.37)
Odreagowanie
Stanowi próbę powtórnego zintegrowania kompleksu autonomicznego
ze świadomością
Jest to wielokrotne przeżywanie sytuacji traumatycznych za
pośrednictwem : bezpośredniej relacji pacjenta, analizy snów, metody
aktywnych wyobrażeń
Rozszczepienie nerwicowe można zlikwidować jedynie wtedy, gdy
wzmocni się ego na tyle, by mogło zintegrować treści związane z
kompleksem
W mechanizmie odreagowania ważna jest rola przeniesienia - to
lekarz wspiera pozycje świadome i pomaga zobiektywizować konflikt
Wyjaśnianie
Umożliwia zrozumienie mechanizmu działania psychiki nieświadomej i
jej wpływu na świadome życie pacjenta
Za jego pośrednictwem pacjent uczy się odkrywać podskórny nurt
swojego życia, jego kompensacyjny charakter oraz rozpoznawać
projekcje
Jest to etap odczytywania znaczeń i poszukiwania znaczenia w
pozornie nieistotnych rzeczach
Służy także wyodrębnianiu się metakomunikatora, który umożliwia
jednocześnie doświadczanie i obserwację samego siebie na różnych
poziomach funkcjonowania
Edukacja
Stanowi pobudzanie pacjenta do pracy z nieświadomością za
pośrednictwem wprowadzenia w metodę, stosowaną na danym
etapie terapii
Obejmuje wprowadzenie w :
technikę analizy snów
metodę aktywnych wyobrażeń
zachęcenie do ekspresji artystycznej
Polega także na przekazaniu pacjentowi poglądów na naturę
pochodzenia objawów, aktywności nieświadomej i koniecznych
warunków pracy z materiałem nieświadomym
Przemiana
Proces zmiany zachodzący w polu relacji pacjent – terapeuta
Przemianie pacjenta towarzyszy przemiana terapeuty i samej relacji
Łączy się z integracją treści, dostępnych za pośrednictwem analizy
Jest to proces stopniowy - najostrzej ujawnia się w sytuacjach
granicznych –przejścia z jednego etapu w drugi czy na etapie
zakończenia terapii
Całość procesu najlepiej odzwierciedla się w seriach marzeń
sennych, śnionych w trakcie terapii
Aspekty analizy Junga ( wg.
J. Jacobi)
1. Obraz sytuacji opisywany przez pacjenta
2. Materiał nieświadomy – sny, metoda aktywnych wyobrażeń
3. Relacja lekarz-pacjent
Praca z materiałem nieświadomym:
poznanie –asymilacja- integracja
Poznanie - zapis materiału nieświadomego za pośrednictwem
różnych form wyrazu. Ważna jest obserwacja aktywności
nieświadomej i świadomego działania oraz sposobów przenikania
się obydwu sfer funkcjonowania jednostki
Asymilacja - przystosowanie się nowej treści świadomości do
oczekującego w gotowości materiału subiektywnego. Wiąże się z
pojawieniem poczucia względności i koniecznością akceptacji (tj.
przyjęcie danej treści taką, jaką jest - doświadczanie znaczenia
poszczególnych treści)
Integracja - wprowadzenie odkrytych elementów w strukturę
świadomą, a tym samym wzbogacenie cech osobowości. Odbywa
się stopniowo, w miarę odkrywania coraz to nowych elementów(
Jung C.G, 1997)
Analiza symptomów
róba odtworzenia za pomocą
sugestii wspomnień :
urazów-traum (źródeł
patologicznych objawów)
Metoda słownych
skojarzeń
Analiza anamnestyczna
Rekonstrukcja rozwoju
neurozy- wgląd
Analiza nieświadomoś
Poprzedza ją anamneza. K
osobisty
Marzenia senne, wizj
fantazje
Podstawowe metody docierania do
treści nieświadomych w terapii
analitycznej
analiza marzeń sennych, metoda
aktywnych wyobrażeń, analiza
wytworów
„Psychoterapia to jak
kalejdoskop, w którym
zmieniające się obrazy tworzą
wciąż nowe konfiguracje”
„Psychoterapię dostosowuje się do
pacjenta, zmienia się kolejność faz terapii,
modyfikuje cele.
Wszystko to sprawia, iż zasady stają się
bardzo płynne
Jedno pozostaje niezmienne –szacunek
dla pacjenta i jego procesu rozwojowego, bez
względu na to w jakiej formie się wyraża
Pokora wobec mądrości nieświadomości”
(A. Szczepaniak)
Dziękuję za uwagę