Slide 1

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 2

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 3

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 4

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 5

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 6

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 7

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 8

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 9

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 10

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 11

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 12

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 13

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 14

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15


Slide 15

KONTATZERAKOAN ADITZA
NOLA ERABILI

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

1

1741eko martxoaren 7an, sotoetan
dagoeneko eskorbutoaren kiratsa
zabaldua zelarik, Anson-ek Le
Maire itsasartetik eraman zuen
Centuriona, Atlantikotik Ozeano
Barera. Hornos lurmuturra
inguratzean, ekaitza lehertu zen
mendebaldetik.
SOBEL, Dava (2012): Longitudea. Bilbo: EHUpress.
Euskaratzailea: Irene Aldasoro

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

2

Iraganeko gertaerak kontatzeko
iraganeko burutua erabiltzen da
eskuarki.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

3

Kontaeretan, hala ere, usu gertatzen dira aditz-pilatzeak,
eta horrek halako monotonia bat sor dezake biografia,
kondaira, kronika, pasadizo eta halakoetan.

… koskortu zen… maitemindu zen… ikasi zuen… bidaiatu zuen… ezkondu zen… izan
zuen… banatu zen… hasi zen… dibortziatu zen… joan zen… lan egin zuen… irabazi
zuen… askatu zen… galdu zuen… itzuli zen… ikertu zuen… hobetsi zuen… asmatu
zuen… erosi zuen… sortu zuen… hausnartu zuen… eraiki zuen… bukatu zuen… utzi
zuen… zahartu zen…

Estilo-aukera egokiak ditugu, ordea, aditz-kateen
astuntasuna saihesteko.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

4

1

Adizki laguntzailea isiltzea¹: aukerarik onena da,
gehienetan.
-TU (Ø)… -TU zen/zuen
Anson-en bidaia 1740an hasi, eta 1744an bukatu zen.
-TU zen/zuen… -TU (Ø)
Anson-en bidaia 1740an hasi zen, eta 1744an bukatu.
¹ Koska asko dituen gaia da. Beste fitxa batean jorratuko dugu auzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

5

2

Orainaldi narratiboa: oso egokia da testuinguru batzuetan
(pasadizoak, kontakizunak, literatura…)

“Hauxe da prozedura: orainaldira ekartzen da iraganeko
kontaera, oraintxe begien aurrean bageneuka bezala
irudikatuz, dramatikoago edo biziago bihurtuz
horrenbestez.”
Iturria: J. Garzia, 2005: 55

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

6

Honela joka daiteke orainaldiko aditzen aspektua. Aukera
guztiok egokiak dira, eta denak erabiliak kontaera zahar
nahiz berrietan. Halako aldiberekotasun-efektu bat
sortzea dute helburu:

Burutua… burutua
Axenariok (…) astiro jaso du salabardo baten makila, eta hara
non² agertu diren karramarro erraldoiak kanabera artetik.
Jules Renard, Axenario, 2006. Euskaratzailea: Itziar Otegi

² Oso maiz erabiltzen dira 'hara non' eta antzekoak, kontaera orainaldira
ekartzeko lagungarri.
EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

7

Burutua… burutugabea
…entzun ditugu tiro horiek eta hantxe gaudela egonean, hara
non agertzen den sasien artetik orein zahar handi hori,
gugandik ehun oin baino gutxiagora.
Raymond Carver, Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean, 2003. Euskaratzailea: Koro Navarro

Burutua… burutua… burutugabea… puntuala
Ilunaurrean, pentsatu bezala, zuzen-zuzen sartu da
sagardotegian, eta nola lagun denak elkar hartuak zeuden,
jarri dira aurrean eta sartzen ikusi dutenean, heltzen diote bi
belarrietatik eta han daramate airean.
Biktoriano Iraola, Oroitzak (1906-1908)

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

8

Burutua… burutua… burutua...
Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu
dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira
egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik
(…)
Uxue Alberdi, Euli-giro, 2013

Burutugabea… burutugabea…
Joanes hurbiltzen da Beñatengana eta erraten dio, kasik
negarretan eta mintzoa daldaran:
–Milesker, Beñat, esker mila (…)
Jean Etxepare, Mendekoste gereziak, 1962

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

9

Kalko desegokiak: “presente histórico”
1. Ez da egokia gaztelaniazko presente histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.
Gaztelaniaz iraganeko burutuaren monotonia saihesteko
erabiltzen da. Euskaraz, ordea, lehenaldiko formak
erabiltzea da aukerarik onena, eta, egokia bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

10

Kalko desegokiak: “presente histórico”

Alice Munro 1931n jaio zen
Wingham-en. Hirutan jaso zuen
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
eman zioten.

EHULKUren aholkuak

*Alice Munro 1931n jaiotzen da
Wingham-en. Hirutan jasotzen du
«Governor General's Award» saria.
2013an Literaturako Nobel saria
ematen diote.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

11

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
2. Ez da egokia gaztelaniazko futuro histórico delakoa
euskaraz kalkatzea.

Iraganeko burutuaren monotonia hausteko baliatzen da
gaztelaniaz. Euskaraz, ordea, hobe erabat baztertzea:
horren premiarik ez dago.
*Urte hartan Urruñan bizi zen gurasoekin eta anai-arrebekin; handik
gutxira Beskoitzera esposatuko da. Etxalde bat errentan hartuko du,
seme-alabak haziko ditu eta, artean sasoiko, familia osoarekin batera
Kalifornia aldera joko du.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

12

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko burutua erabili eta, egoki ikusten bada, adizki
laguntzailea noizik behin isiltzea.
Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatu, eta etxalde bat errentan
hartu zuen. Seme-alabak hazi eta,
artean sasoiko, familia osoarekin
batera Kalifornia aldera jo zuen.

EHULKUren aholkuak

*Urte hartan Urruñan bizi zen
gurasoekin eta anai-arrebekin;
handik gutxira Beskoitzera
esposatuko da. Etxalde bat
errentan hartuko du, seme-alabak
haziko ditu eta, artean sasoiko,
familia osoarekin batera Kalifornia
aldera joko du.

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

13

Kalko desegokiak: “futuro histórico”
Baditugu beste aukera batzuk:
•Iraganeko geroaldia (-TUKO zen/zuen) erabiltzea
paragrafoaren edo zatiaren amaiera gisa. Halako epilogoefektu moduko bat lortzen da horrela.
Lehenbiziko aleak 1907an iritsi ziren Columbiako laborategira,
Morganen ikasle baten eskuetan. Morgani berari, 1909ko udatik aurrera
piztu zitzaion interesa. Berehala agertuak ziren hazkuntzan zenbait euli
mota berri. Besteak beste, bazen ar bat begiak zuriak zituena eta ez
gorriak bere belaunkideek bezala. Gertakari horrek emaitza samalda bat
ekarriko zuen ondotik.
Jacob, François (2004): Sagua, eulia eta gizakia. Bilbo: EHU.
Euskaratzailea: Juan Garzia.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

14

Gehiago jakiteko:
Garzia, Juan (2005): Kalko okerrak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza
Larrinaga, Asier (2012): “Iraganeko gertaerak kontatzeko,
iraganaldia erabiltzen da”, in Albiste testu bikainak. Irrati eta
telebistarako eskuliburua, Bilbo: Euskal Irrati Telebista, 45-47.

EHULKUren aholkuak

Kontaerako aditza: denbora eta
aspektua

15